Jan Klootsema                                   1867-1926                              Ambt  

-Coops            p. 69

-Gijsbers         p. 49-151                    vak i nr. 40 en 45 (vader Albert)

Onderwijzer en gestichtspedagoog.

 

Levensloop

Jan Klootsema werd geboren in Onderdendam (G)¹) op 27 december 1867.

Jan had nog een zuster, Fredrika Klootsema (1869-1955)

 

Zijn vader was Albert Klootsema (1838-1914, Appingedam-Ambt) van beroep bierbrouwer en zijn moeder was Johanna Gerrits Bos (1846-1930, Onderdendam-Heemstede)

 

Na de lagere school in Woltersum gaat Jan Klootsema vanaf zijn veertiende Jan de Rijksnormaalschoollessen in Veendam volgen, om opgeleid te worden voor onderwijzer.

Hij kreeg in 1887 een aanstelling als onderwijzer in Siddeburen (G).

Daarnaast behaalde hij door zelfstudie de akte hoofdonderwijzer en studeerde filosofie en psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen bij G. Heymans.

In 1888 volgt de overstap naar de school 1^e klasse (armenschool) te Groningen.

In 1891 slaagt hij voor de hoofdakte onderwijzer.

Hij is dan al maatschappelijk en sociaal betrokken, zoals blijkt uit diverse artikelen in diverse Groningse bladen.

In 1896 maakte hij de overstap als onderwijzer aan de strafgevangenis in Groningen.

In 1899 werd hij in Amsterdam benoemd als hoofdonderwijzer aan de eerste zelfstandige school voor achterlijke kinderen²) die in 1898 opgericht was.

 

Op 7 juni 1900 trouwt Jan Klootsema in Groningen met Aafke Tonckens (1871-1916). (Den Ham-Groningen). Aafke was directrice van het Gesticht voor krankzinnigen te Groningen. Het huwelijk liep de klippen. Voor zover bekend zijn er geen kinderen geboren uit dit huwelijk.

Na de scheiding trok Jan ’s moeder bij hem in. Na het overlijden van haar zoon keerde de moeder –zijn enige erfgenaam- terug naar de stad Groningen.

 

Van 1901 tot 1905 was Jan Klootsema Adjunct-directeur van het Alkmaarder Rijksopvoedingsgesticht.

 

In 1905 wordt Jan Klootsema aangesteld tot directeur van het Rijks Observatie Gesticht (ROG) ‘De Kruisberg’⁴) in Doetinchem

 

In 1916 zijn er plannen om te gaan werken in Bonn (D) aan een dissertatie, een plan dat hij door de Eerste Wereldoorlog moest afblazen.

 

Hij overlijdt op 11 juli 1926 in Doetinchem aan een hartstilstand.

Zijn overlijden brengt een schok teweeg in Nederland. Velen woonden de plechtige teraardebestelling bij op de Ambtsbegraafplaats.

 

 

 

Onderscheidingen en eerbetoon

Op 27 augustus 1912 werd Jan Klootsema onderscheiden als Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Op 17 mei 1926, kort voor zijn overlijden, werd hij nog omstandig gehuldigd voor 25 jaar trouwe dienst bij het Rijks Tucht- en Opvoedingswezen.

Op 16 mei 1929 werd op de Kruisberg als herinnering aan Jan Klootsema, de Klootsema-bank onthuld.

In Doetinchem is de straat waaraan de hoofdingang van De Kruisberg ligt, naar hem vernoemd.

Jan was Lid van de Vrijheidsbond³) en van 1920-1923 lid van de Gemeenteraad van Doetinchem.

Jan Klootsema was ook jaren voorzitter van de Vereniging van Directeuren en Directrices van Rijks- en Particuliere Opvoedingingsinrichtingen in Nederland, waarvan hij ook oprichter was.

 

Jan Klootsema heeft zich beijverd voor een fusie van Stad en Ambt.

Ambt-Doetinchem, zo betoogde hij op 14 december 1914, was samengesteld uit twee stukken; het voormalige richterambt Doetinchem, bestaande uit de buurtschappen Dichteren en Langerak en deel van het voormalige richterambt Hummelo, bestaande  uit de boerschappen Gaanderen, Oosselt en Yzevoorde. Hij nodigde het stadsbestuur uit om, evenals Ambt-Doetinchem had gedaan, een commissie te vormen om de zaken te bekijken zoals het staatsrechtelijk behoorde. De bemiddeling van Jan Klootsema had succes.

Per 1 januari 1920 was de samenvoeging een feit.

 

 

Publicaties bekendheid

Jan Klootsema was internationaal gerenommeerd vanwege zijn vernieuwende inzichten in de toegepaste pedagogiek en onder zijn leiding kreeg de PI de Kruisberg de status van observatie(model)inrichting. Hij heeft als pedagoog veel bijgedragen aan een andere kijk, behandelen en opvoeden van jong volwassenen van straatboefjes en lanterfanters. Zij moesten omgevormd worden tot eerbare leden van de Nederlandse samenleving.

 

Enkele van de publicaties van Jan Klootsema;

-(1900) Over paedagogische pathologie. Vakschrift voor onderwijzers, IV p. 145-155.

-(1904) Misdeelde kinderen. Inleiding tot de paedagogische pathologie en therapie. (Groningen, Wolters)

-(1911) Uit ’s Levens Diepte. Opstellen over persoonlijkheid en persoonlijkheids-paedagogiek (Alkmaar, De Waal)

 

 

¹)Onderdendam is nu een dorp in de gemeente Het Hogeland, vier kilometer ten noorden van Bedum. Het ligt op een kruispunt van wegen en kanalen en fungeerde lange tijd als centrumplaats. De oudste vermelding van het dorp is in 1252. Het dorp heeft vroeger een kantongerecht en bijbehorende gevangenis gehad. Het had een notaris en ook het waterschap Hunsingo was in de plaats in het midden van het Hogeland gevestigd. De plaats heeft ook enige tijd ‘Lutje n Hoag’ (Klein den haag) geheten.

 

²) Achterlijk was destijds de gebruikelijke benaming voor kinderen met achterstand, omdat ze achter liepen op de standaard schoolstof.

³) De Liberale Staatspartij, tot 1937 met als naam ‘De Vrijheidsbond’ was een meer traditionele partij in Nederland. De Partij ging in 1946 op in de nieuw opgerichte ‘Partij van de Vrijheid ‘.

 

⁴)De Kruisberg in Doetinchem is een voormalige penitentiaire inrichting (PI). Het had deze functie van 1866 tot 18 april 2014. Daarna is het gebouw tot eind 2016 in gebruik geweest door het Centraal Orgaan opvang asielzoekers

 

Bronnen: Gerhard Tijman, ‘Jan Klootsema, een bijzonder mens’, Kronyck 173 december 2019.

Wikipedia: Bosma, C. (1990) Jan Klootsema een pionier van het speciaal onderwijs aan verstandelijk gehandicapten in Amsterdam,’ Willemse, Th.R.M. (1993)’Jan Klootsema, architect van residentiele orthopedagogiek in: Handboek Orthopedagogiek (Groningen, Noordhoff).

Gerrit Rouw: Jan Klootsema, architect van de residentiele orthopedagogiek, Kronyck 30 juni 2006

 

Graf Jan Klootsema Ambtsbegraafplaats Doetinchem